ATATÜRK'ÜN KARAKTERİ (HALİDE EDİB ADIVAR'IN ŞAHİTLİĞİNE GÖRE) - 8
Dr. Seyfi Say
"Bir defa Mustafa Kemal Paşa'yı milli hareketin başı olarak kabul ettikten sonra, Kâzım Karabekir sözüne sadık kalarak Mustafa Kemal Paşa'dan emir aldı. Mustafa Kemal Paşa da o zaman ordudan istifa etti."
(Halide Edip Adıvar, Türk'ün Ateşle İmtihanı I, İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi, 1998, s. 51.)
Böyle diyor Halide Edib.
Karabekir, Atatürk'ü niye "millî hareketin başı" kabul etmişti?
Nedeni, Mustafa Kemal'in Padişah ve İstanbul Hükümeti tarafından müfettiş etiketli Anadolu genel valisi atanmış, ve de kendisine Vahideddin tarafından "Paşa paşa, devleti kurtarabilirsin!" denilmiş olmasıydı.
*
Vahideddin'in Atatürk'e böyle bir (işgalci İngilizler ile müttefiklerinin korkusundan "resmen" ilan edemediği) "gizli (örtülü) görev" vermiş olduğunu nereden biliyoruz?
Bizzat Mustafa Kemal'in Falih Rıfkı'ya anlatmış ve onun da Çankaya adlı kitabına yazmış olmasından dolayı. (Falih Rıfkı Atay, Çankaya, İstanbul: Sena Matbaası, 1980, s. 173)
Herhalde Atatürk, Falih Rıfkı'ya anlatıncaya kadar bunu "sır" olarak saklamış değildi.
Doğal olarak, Anadolu'da karşılaştığı her komutana Vahideddin'le olan bu görüşmesini iftiharla sunuyor, ve de kendisinin Anadolu'ya devleti (vatanı ve milleti) kurtarmak için gönderildiğini söylüyordu.
*
Böylece, Karabekir gibi isimler tarafından (hem resmen "müfettiş" etiketli Anadolu genel valisi atanmasından, hem de Padişah'ın verdiği --işgalci ketenperesinden "devleti kurtarma"-- "gizli görevi" dolayısıyla) "millî hareketin başı" kabul edilmişti.
Ancak, Atatürk'ün kafasındaki "gizli gündem" farklıydı, Mazhar Müfit ile Süreyya Yiğit gibi adamlarına kimseye söylenmemesi kaydıyla açıkladığı gibi, Padişah'ın devletini (Osmanlı Devleti'ni) kurtarmayı değil, tarihe gömmeyi kafasına koymuştu.
Sadece bu da değil, "programı"nda tesettürü (İslamî örtünmeyi) kaldırma, millete şapka giydirme, Kur'an harflerini kaldırıp Avrupa harflerine geçme gibi İngilizler'in hoşuna gideceği kesin olan devrimler (devirmeler) de vardı. (Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C. 1, 3. b., AnkaraTürk Tarih Kurumu, 1988, s. 130-2.)
Bundan, İstanbul'dayken bir iki defa görüştüğünü Nutuk'ta açıkladığı Rahip Frew'un da (ki İngiliz İstihbaratı'nın / gizli servisinin İstanbul'daki şefiydi) memnun olacağını düşünmememiz için bir neden yok.
*
Halide Edib'in yukarıya aldığımız cümlelerine dönelim.
Karabekir'in sözüne sadık kalmasından kastedilen şu:
Atatürk'ün Samsun'a gitmesi için önüne vize kırmızı halısı döşeyen İngilizler, onun (genel valilik anlamına gelen yetkiler cebinde olarak) Anadolu'ya kapağı atmasından sonra mızıkçılık yapmaya başlıyorlar.
İlla da bu adamı geri çağırın diye tepiniyorlar.
Yunan'a İzmir dağlarında bekleme emri veren General Milne, Osmanlı Hükümeti'ne resmen nota veriyor.
Harbiye Nazırı (Millî Savunma Bakanı) Şevket Turgut Paşa, "Ama Anadolu'ya böyle birini göndermemizi isteyen bizzat sizdiniz. Böyle müfettiş mi olur, bizimle dalga mı geçiyorsunuz diyorsanız, ona da vereceğimiz cevap şu, barış/ateşkes sürecinden dolayı komutan değil müfettiş sıfatını kullanmak zorunda kaldık" anlamına gelen bir cevap veriyor. (Ahmet Şekerci, "Mustafa Kemal Paşa'nın Havza'daki Çalışmaları", Türk Dünyası Araştırmaları, Cilt 121, Sayı 238, Ocak-Şubat 2019, s. 100-101.)
*
Görünüşe göre, İngilizler "görevlendirmeden" değil de, (akıllarının başlarına geç gelmesi gibi bir huyları varmış gibi) Mustafa Kemal'in "şahsından" rahatsızdırlar.
Böylece, İstanbul'da Pera Palas Oteli'nde İngiliz subaylarıyla aynı masada kahve "höpürdeten", İngiliz ajanı Rahip Robert Frew'la mahrem/gizli görüşmeler yapan Atatürk'ün Anadolu'daki kurtarıcı kahraman imajının son rötuşları yapılmış olur: "İngilizler'in istemediği, kendisinden korktuğu asker".
Fakat, bu arada Osmanlı Hükümeti, "Madem Mustafa Kemal isminden rahatsızlar, ismi değiştirelim, yeni isim Kâzım Karabekir olsun" diyor.
Şöyle düşünüyorlar: "Mevzubahis olan vatansa Mustafa Kemal de teferruattır."
Kâzım Karabekir'in Atatürk'den daha az vatansever olmadığını çok iyi biliyorlar.
*
Fakat bunu, Kâzım Karabekir kabul etmiyor.
Çünkü Karabekir, sadece vatansever değil; aynı zamanda karakter bakımından kaya gibi sağlam.
Kitabında gizli gündem, takiyye, fırsatçılık, ayak kaydırma, kumpas kurma, ayak altındaki halıyı çekme vs. alavere dalevereleri yok.
Büyüklüğü, kendisi için, kapkaranlık bir iç dünyasını simgelercesine kara yüzlü azmanımsı ucube heykeller diktirme müsrifliğinde, putperestçe şiirler yazdırma tutkusunda, meddahlara methiyeler düzdürme merakında, artistik pozlar verip fotoğraf çektirme hevesinde değil, verilen söze sadık kalmakta gören bir karakter Himalayası.
Entrikalar okyanusunda eğilip bükülmeden boğulmayı, alçakça sürünerek tırmanılan zirvelere tercih eden mert bir asker.
Fırsatçı bir fırıldaklığı kendisine yakıştıramayan bir şahsiyet abidesi.
Halide Edib'in sözlerine dönelim:
Kongre esnasında Harbiye Nazırı [Milli Savunma Bakanı], Kâzım Karabekir'e, Mustafa Kemal Paşa'yı ve Rauf Bey'i tevkif [tutuklama] için emir verdi. Aynı zamanda da Kâzım Karabekir Paşa'yı Doğu Anadolu'daki bütün askeri kuvvetlerin müfettişi (yani Mustafa Kemal Paşa yerine) nasbediyor ve Kongreyi derhal kapatmasını emrediyordu. Kâzım Karabekir bu emre itaat etmedi. Mustafa Kemal Paşa'nın yerine bir müfettiş tayinini gayri meşru sayıyordu. Bir defa Mustafa Kemal Paşa'yı milli hareketin başı olarak kabul ettikten sonra, Kâzım Karabekir sözüne sadık kalarak Mustafa Kemal Paşa'dan emir aldı. Mustafa Kemal Paşa da o zaman ordudan istifa etti.
(Halide Edip Adıvar, Türk'ün Ateşle İmtihanı I, İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi, 1998, s. 49-51.)
Atatürk, askerlikten ne zaman istifa etmiş?
Karabekir (Ki Halide Edib'in ifadesine göre emri altında "büyük bir ordu" vardır), İstanbul Hükümeti tarafından azledilmiş olsa bile, verdiği söz gereğince emrinde olduğunu ifade edince..
*
Atatürk'ün 8 Temmuz 1919 günü (Ki Erzurum Kongresi'nin ikinci günüdür) Padişah’a gönderdiği “Kulları Mustafa Kemal” imzalı istifa mektubu şöyle:
MABEYN-İ HÜMAYUN CENAB-I MÜLUKÂNE BAŞKİTABET-İ CELİLESİ VASITASIYLA ATABE-İ ULYA-YI HAZRET-İ PADİŞAHÎ’YE
(SARAY BAŞKATİPLİĞİ VASITASIYLA PADİŞAHIN YÜKSEK MAKAMINA)
Şimdiye kadar gerek Zat-ı Akdes-i Hümayunlarına (kutsal zatlarına) ve gerek Harbiye Nezareti’ne (Milli Savunma Bakanlığı’na) vaki olan maruzatımda (sunumlarımda) vatan ve milletin ve makam-ı mualla-yı Hilafetin (yüce Hilafet makamının) maruz ve giriftar olduğu avakib-i elîme ve buna karşı mütehassıl alâm ve evza-ı milliyeyi tekmil safahat ve hakikatiyle (uğradığı acı durumları ve buna karşı duyulan elemleri ve milletin aldığı vaziyeti, bütün safhaları ile gerçek olarak) arzettim.
Bunu ifa etmekle mukaddesatımın (kutsal inançlarımın) nefs-i acizaneme tahmil eylediği (aciz şahsıma yüklediği) en yüksek ve en vicdani vazifelerden birini yapmış oldum.
Âmâl ve teşebbüsat-ı abidanemin (kölece amellerimin ve girişimlerimin) İngilizlerce müdafaa-i vataniyye (vatan savunması) suretinde değil, şekl-i âharda telakki olunmasından naşi (başka şekilde anlaşılmasından dolayı) Hükümet-i Seniyyelerinin müşkil bir vaz-ı tazyik altında kaldığı (altından kalkılması zor bir baskı altına konulduğu) irade ve ifham buyruluyor. Hükümet-i seniyyelerinin ve payitaht-ı saltanat-ı hümayunlarının (yüce hükümetlerinin ve saltanat merkezinin) zaten ne gibi tazyik (baskı) ve şerait-i elîme-i inhisar (acı verici koşullar sınırlaması) altında bulunduğu gerek çâkerlerince (kulunuz kölenizce) ve gerek bütün millet-i necibelerince tamamen malum ve âyan olduğu cihetle, bu tazyik ve inhisarın daha ziyade tevessüüne (genişlemesine) ve bahusus pek büyük revabıt-ı sıdk u ubudiyetle (sadakat ve kulluk bağlarıyla) merbut (bağlı) bulunduğum kalb ü âmâl-i müfşika-i hümayunlarının (majestelerinin şefkatli kalb ve tasarılarının) düçar-ı kelal olmasına (eziyet görmesine) hiçbir vechile razı olmayacağım cihetle yalnız memuriyet-i acizaneme değil, tekmil mübahatını (bütün övünçlerini), vatan ve milletimin ve makam-ı akdes-i hümayunlarının nur-u feyiz ve necatından (kutsal makamlarının feyz ve kurtuluş nurundan) alan pek çok sevdiğim mübarek hayat-ı askeriyeme de veda suretiyle arz-ı fedakâri eylerim (askerlik yaşamıma veda suretiyle özveride bulunduğumu arzederim).
Makam-ı Uzma-yı Saltanat ve Hilafetin ve millet-i necibelerinin hayatımın son noktasına kadar daima hâris (koruyucu) ve sadık bir ferdi gibi kalacağımı kemal-i ubudiyetle (tam bir kullukla) arz ve temin eylerim. Silk-i celil-i askerîden (askerlik mesleğinden) istifa ettiğimi Harbiye Nezareti’ne arz ettim.
Sıhhat ü afiyet-i Cenab-ı Mülûkaneye (Padişah cenaplarının sıhhıt ve afiyetine) dua ve her türlü afattan masun (belalardan korunmuş) buyurmalarını Cenab-ı Kibriya’dan (Allahu Teala’dan) niyaz eylediğim muhat-ı ilm-i âlî buyruldukta (yüce bilgilerinizin kuşatıcılığına arz ü) ferman.
Kulları
Mustafa Kemal.
Fî 8 Temmuz Sene 1335, Saat 11.40 Gece.
Bu telgraf metnini Atatürk, 24 Nisan 1920 tarihinde yaptığı TBMM açılış konuşmasında milletvekillerinin huzurunda okumuş durumda.
Yani milletvekillerinin şahsında bütün milletin huzurunda.
*
Söz konusu telgrafın TBMM’nin sitesinde yer alan sadeleştirilmiş şekli şöyle:
7 Temnıuz 1919 Erzurum [TBMM sitesindeki orijinal/sadeleştirilmemiş metindeki tarih: 9.7/VII.1335)
Padişah hazretlerinin devletli mabeyni yüce başkâtipliği eliyle Padişah hazretlerinin yüce katına.
Şimdiye kadar gerek padişahlık yüce makamına ve gerek Harbiye Nazareti’ne yazdığımı yazılarda vatan ve milletin ve yüce hilafet makamının karşılaştığı üzücü olayları ve buna karşı ortaya çıkan tepkileri ve milli durumu bütün safhaları ve açığı ile ile arz ettim.
Böyle davranmakla kutsal varlığımın bana yüklediği en yüksek ve en vicdani görevlerden birini yapmış oldum.
Bendenizin çalışına ve faaliyetlerinin İngilizlerce vatan savunması olarak değil, başka bir şekilde yorumlanması nedeniyle yüce hükümetlerinin ağır baskı altında tutulduğu yazılıyor ve bildiriliyor. Yüce Hükümetiniz ve yüce Saltanat başkentinizin ne gibi baskı ve üzücü şartlar altında bulunduğu gerek benim tarafımdan ve gerekse bütün asil milletimizce tam anlamıyla ve her yönüyle bilinmekte olup bu baskı ve denetimin giderek daha da artması durumunda özellikle büyük sadaketle ve aşırı derecede bağlı bulunduğum müşfik ve yüce amaçlar taşıyan yüreğinizin sıkıntıya düşmesine hiçbir şekilde razı olamayacağım için, yalnız memuriyetime değil, bütün şan ve şerefini, vatan ve milletimin ve kutsal yüce makamınızın feyiz ve asalet nurundan alan ve pek çok sevdiğim kutsal askerlik yaşamıma da veda ederek özveride bulunduğumu arz etmek isterim.
Yüce saltanat ve hilâfet makamınızın ve asil milletimizin sonuna kadar daima koruyucusu ve sadık bir kulu olarak kalacağımı içten gelen duygularımla arz ve temin ederim. Yüksek askerlik mesleğinden istifa ettiğimi Harbiye Nezareti’ne bildirdim. Onurlu padişaha sıhhat ve esenlikler diler ve her türlü kötülükten korumasını Cenabı Hak’tan dilerim. Yüce bilgilerinize sunarım.
Kulları
Mustafa KEMAL
Görüldüğü gibi, sadece bir kere değil, iki kere değil, tam beş defa Padişah’ın kulu ve kölesi olduğunu ifade ediyor.
Fakat aynı adam, bundan dokuz ay önce, evet dokuz ay önce, kafadarları Mazhar Müfit ile Süreyya Yiğit'e, Osmanlı Devleti'ni tarihe gömeceğini, cumhuriyet ilan edeceğini (yani cumhurbaşkanı olacağını, ve cumhurbaşkanı olunca da), sanki memleketin bütün derdi buymuş gibi, tesettürü (İslamî örtünmeyi) ve Kur'an harflerini kaldıracağını, Avrupa harflerini alacağını ve millete şapka giydireceğini söylemiş bulunuyor.
*
Soru şu:
Karabekir "Seni bir defa millî mücadelenin başı kabul etmiş bulundum, sözümden dönmek bana yakışmaz, emrindeyim" demeseydi, Atatürk askerlikten yine de istifa eder miydi?
"Ederdi, etmezdi" diye cevap vermeden önce, bu soruya ışık tutacak bir mektuba bakmakta fayda var..
Mektup, Atatürk'ün anasına yazmış olduğu şu meşhur mektup.. (Bkz. Salih Bozok, Yaveri Atatürk’ü Anlatıyor, haz. Can Dündar, 7. b., İstanbul: Doğan Kitapçılık 2006. s: 72-74; Sadi Borak, Atatürk'ün Özel Mektupları, İstanbul: Kırmızı Beyaz Yayınevi, 2004, s. 253-255.)
Ağustos 1919'da yazılmış..
Götüren, Atatürk'ün yaveri Salih Bozok..
Atatürkçülerin/Kemalistlerin (mesela odatv'cilerin) çok sevdiği bu mektuba, İpek Çalışlar'ın Mustafa Kemal Atatürk - Mücadelesi ve Özel Hayatı adlı kitabının tanıtım ifadelerinde de atıfta bulunuluyor.
O mektubunda Atatürk şöyle diyor:
“Muhterem Valideciğim,
... Malumunuzdur ki, daha İstanbul’da iken ecnebi [yabancı] kuvvetlerin devleti, milleti fevkalade sıkıştırmakta ve millete hizmet edebilecek ne kadar adamımız varsa cümlesini hapis ve tevkif ve bir kısmını Malta’ya nefy ve tazip etmekte [sürgün ve azap etmekte] pek ileri gidiyorlardı.
Demek ki yabancı devletler, devleti (Osmanlı Devleti'ni) fevkalade, yani normalin üstünde sıkıştırmışlar.
"Millete hizmet edebilecek" ne kadar "adam" varsa ya hapsetmişler, ya da Malta'ya esir olarak sürmüşler.
Ortada millete hizmet edecek "adam" bırakmamışlar.
*
Mektubu okumaya devam edelim:
Bana nasılsa ilişememişlerdi.İlişmemişlerdi değil, ilişememişlerdi diyor.
Neden ilişememişlerdi?
"Nasılsa" dediğine göre bunu kendisi de bilmiyor olmalı.
Acaba Atatürk'ü "adam"dan saymamışlar mıydı?
Onu "millete hizmet edebilecek" bir adam kabul etmemişler miydi?
Bunu bilmiyoruz.
Mektuba dönelim:
Fakat 3. Ordu müfettişi olarak Samsun’a ayak basar basmaz İngilizler benden şüphelendiler.
Şimdi o "nasılsa" anlaşıldı.
Demek ki Atatürk, İngilizler'in kendisinden şüphelenmediği biriymiş.
Acaba bunu neye borçluydu?
Samsun'a ayak basar basmaz şüpheleniyorlar da, Samsun'a gitmek ister istemez neden şüphelenmemişlerdi?
*
İngilizler, Atatürk karşısında sergiledikleri tavrı Vahideddin'den esirgeyeceklerdi.
Murat Bardakçı’nın Şahbaba adlı ayrıntılı araştırmasında aktardığına göre, “Padişah ve Halife” Vahideddin, Mustafa Kemal’in Osmanlı Devleti’ne ihanet ettiğini fark ettiği için, Anadolu’ya gitme ve direniş hareketini bizzat yönetme kararı almış bulunuyordu.
Ancak, İngilizler buna müsade etmemişlerdi.
Okuyalım:
Sakarya’dan [10 Eylül 1921] bir buçuk – iki ay önceydi [10 Temmuz 1921 – 24 Temmuz 1921 arasında yaşanan Kütahya-Eskişehir Muharebeleri bozgunu sonrası, Temmuz sonları]. Sultan Vahideddin’in ablası Mediha Sultan’ın oğlu Sami Bey Baltalimanı’ndaki [Sarıyer] sarayda bir gece saat 10 sularında haremini ve çocuklarını topladı. Oğullarına “Sabah erkenden dayıbabayla [Sultan Vahideddin’le] Anadolu’ya geçiyoruz“ dedi. “Söğüt yatıyla gidiyoruz. Ben dayıbabanın yaverliğini yapacağım. Annelerinize iyi bakın. Tabancalarınız var, Rum gelirse vurun.”
Sami Bey bunları söylerken kızı Hatice ağlıyordu.
Yol hazırlıkları hemen başladı. Bavulların yapılması sabahın dördüne doğru tam tamamlanmıştı ki, hizmetkârlar bir ziyaretçinin geldiğini söylediler.
Misafir, İngiliz Yüksek Komiseri Rumbold‘du [Sir Horace Rumbold].
Habersiz, üstelik de böyle bir vakitte [sabahın 4’ünde] gelişinden dolayı sadece birkaç kelimeyle özür diledi ve derhal Yıldız’a çıkıp Vahideddin’le görüşmek istediğini söyledi. Kendisi hükümdarı o saatte rahatsız edemezdi ama Sami Bey’le beraber gidebilirlerdi…
Saraya vardıklarında güneş yeni doğuyordu. Yüksek Komiser, yol hazırlığını belli etmemeye çalışan hükümdara hitaben kısa konuştu: “Siz giderseniz, biz de [İngilizler de] gideriz” dedi. “İstanbul’da tek bir İngiliz neferi bile kalmaz. [Büyükçekmece’ye 20 km mesafede bulunan] Çatalca’nın ilerisinde 5 bin Yunan askeri hazır bekliyor. Biz gideriz, onlar gelir. Karar sizin.”
Sonra “Majesteleri” dedi, hafif şekilde öne eğildi, emperyal bir selam verip salondan çıktı.
Yıldız ve Baltalimanı’nın hizmetkârları hazırlanmış bavulları sabahın erken saatlerinde boşaltmaya başladılar. Elbiseler ve üniformalar çıkartıldıkları gardroplara yeniden yerleştirildi…
Rumbold’un teşebbüsten hangi vasıtayla haberdar olduğu, seyahat hazırlıklarını İngilizler’in kulağına Vahideddin’i kararından vazgeçirmeye çalışanların mı yoksa başka çevrelerin mi fısıldadığı hiç öğrenilemedi.
(Murat Bardakçı, Şahbaba, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2006, s. 219.)
Gerçekte, “resmî tarih”in gözlüğüyle bakıldığında, İngilizler’in işbirlikçileri “hain” Vahideddin’i Ankara’ya gitmesi için cesaretlendirmeleri, teşvik etmeleri, hatta zorlamaları gerekirdi.
*
Gitseydi ne olurdu?
Ortada henüz bir başarı yoktu.
Yunanlılar Kütahya-Eskişehir Muharebeleri’nde İsmet İnönü komutasındaki 70 bin kişilik orduyu darmadağın etmişlerdi.
Ordudan geriye sadece 30 bin kişi kalmıştı.
40 bin kişi kayıptı.
Ve, Atatürk, kalan 30 bin kişiyi de Ankara’nın ve Kızılırmak’ın doğusuna çekme kararı almış durumdaydı.
Ayrıca, TBMM’nin de bir hafta içinde (yedi gün içinde) Kayseri’ye taşınması kararlaştırılmıştı.
Atatürk'ün Yunus Nadi gibi adamları rüzgâr gibi bu şehre gidip sonradan Kayseri Lisesi olan binayı meclis için derhal hazırlamaya başlamışlardı.
Yani Ankara, Yunan’a altın tepsi içinde sunulacaktı.
Atatürk ve etrafındakiler bir hafta içinde Kayseri'ye kaçacaklardı, pardon çekileceklerdi.
Ancak, TBMM’deki “muhalif milletvekilleri (hainler)” buna izin vermeyecekler, Sakarya Meydan Muharebesi’nin yapılmasını sağlayacaklardı.
Atatürk'ü, istemediği halde savaşa zorlayacak, onu (ilk defa olmak üzere) cepheye gitmek zorunda bırakacaklardı.
*
Evet, Vahideddin’in Ankara’ya gitmesi, Mustafa Kemal’in Vahideddin’e biat tazelemesinden, tekrar "kulluk" arzetmesinden başka bir sonuç veremezdi.
Ancak Vahideddin, Mustafa Kemal kadar şanslı değildi. İngilizler, onun Samsun’a gidişini engellememişler, istediği “vize”yi vermişler, İstanbul’dan göndermişlerdi.
Hem de kalabalık bir heyetle birlikte..
Vahideddin’in Anadolu’ya geçme teşebbüsünü ise, daha fikir aşamasındayken engellemişler, ve istihbaratlarının hiç de fena olmadığını, gizli servislerinin gayet iyi çalıştığını göstermişlerdi.
Aynı istihbarat (gizli servis), Mustafa Kemal’in Samsun’a hareketi sırasında ise “nal toplamıştı”.
Keloğlan masalları formatındaki “resmî tarih”e göre, durum buydu.
*
Atatürk'ün anasına yazdığı mektuba dönelim:
[İngilizler] Hükümete benim [Anadolu'ya] sebeb-i izamımı [gönderilme nedenimi] sordular.
Buna edebiyatta "tecahül-ü arifane" deniliyor. Bilip de bilmezlikten gelmek.. Şarkı ve türkülerde bolca rastlanan "Bilmem ki neden şöyle oldu, bilmem ki niye böyle yaptın?" türünden "salağa yatma" numarası yani..
Niçin gönderildiğini en iyi İngilizler biliyorlar, çünkü böyle birinin Anadolu'ya gönderilmesini isteyenler kendileri..
Nitekim, Millî Savunma Bakanı Şevket Turgut Paşa bunu onlara hatırlatıyor.
Neyse, biz tekrar mektuba bakalım:
Nihayet İstanbul’a celbimi (çağırılmamı) talep ve bunda ısrar ettiler.
İşte dananın kuyruğu burada kopuyor, zurna zırt diyor..
İngilizler herkesi tutuklar ya da Malta'ya sürerken, "nasılsa" Atatürk'e dokunmuyorlar.
Ondan hiç şüphelenmiyorlar.
Dokunmamak bir yana, Samsun'a gitmesi için vize veriyorlar.
Sonra da, İstanbul Hükümeti'nin verdiği olağanüstü yetkileri cebine koyup Anadolu'ya kapağı atınca "nasılsa" ansızın pireleniyorlar.
*
Mektuba dönelim:
Hükümet beni iğfal ederek (gaflete düşürüp aldatarak) İstanbul’a celp ve İngilizlere teslim etmek istedi.
Peki onu daha önce niçin göndermişlerdi?
Niçin müfettiş etiketli Anadolu genel valisi yapmışlardı?
Başka birini gönderemezler miydi?
Ya da, daha baştan Karabekir'e bir yazı gönderip, "Sana müfettişlik adı altında olağanüstü yetkiler veriyoruz" diyemezler miydi?
Niçin dememişlerdi?
Biz yine mektuba bakalım:
Bunun derhal farkına vardım.
Yani Hükümet'in kendisini iğfal etmek istediğinin derhal farkına varmış.
Adamın başkalarından farkı, sözlerine bakılırsa, işte bu..
O, herşeyin derhal farkına varıyor.
Üzerinde Güneş batmayan imparatorluk olduğu söylenen İngiltere ise, o kadar diplomatına, siyasetçisine, stratejistine, kurmayına, tarihçisine, bilim adamına, komutanına, istihbaratçısına rağmen, farkına varamıyor, ayakta uyuyor, uyanmak için adamın Samsun'a ayak basmasını bekliyor.
*
Tekrar mektuba dönelim:
Ve bittabiî kendi ayağımla gidip esir olmak doğru değildi. Padişahımıza hakikat hali yazdım. Ve gelemeyeceğimi arz ettim. Zat-ı şahane de evvela buna muvafakat etti (hak verdi).
Ancak, sonrası var:
Fakat daha sonra İngilizlerin tazyiki (baskısı) ziyadeleşti (fazlalaştı).
Yani "Padişahımız'ı, Zat-ı Şahane'yi" İngilizler zorluyor ve sıkıştırıyorlar..
Fazlasıyla..
Böylece Vahideddin, "devleti kurtarmak" için gönderdiği adamla İngilizler'in keyfi için uğraşan hain pozisyonuna düşürülüyor.
İngilizler bunu niçin yapmış olabilirler acaba?
İsmet İnönü'nün 54 yıl sonra gelecek olan itirafı bir cevap olabilir mi:
"İstiklâl mücadelesinin başarısı da esasında İngilizlerin buna karar vermesi ve diğer müttefikleri de bunu kabule mecbur etmesiyle mümkün olmuştur."
(Milliyet Gazetesi‘nin 29 Ekim 1973 tarihli sayısından aktaran Fikret Başkaya, Paradigmanın İflası, İstanbul: Yordam Kitap, 2018, s. 60.)
Atatürk, asıl mücadelesini, Yunan'a ve (Mazhar Müfit ile Süreyya Yiğit'e daha Erzurum'dayken açıkladığı gibi) Vahideddin'in başında bulunduğu Osmanlı Devleti'ne karşı vermişti.
İngilizler, Atatürk'ün başarısı için ne tür katkılarda bulunmuşlardı?
*
Mektuba dönelim:
Nihayet o da [Padişah da] İstanbul’a avdetimi (dönmemi) irade etti (istedi). Bu suretle artık resmî makamımda kalmaya imkan göremediğim gibi askerliğimi muhafaza ettikçe İngilizlerin ve hükümetin hakkımdaki ısrarına mukabele edilemeyecekti (karşı konulamayacaktı). Bir tarafında bütün Anadolu halkı tekmil millet hakkımda büyük bir muhabbet ve itimat gösterdi. “Seni bırakmayız” dediler.
Tabiî ki Atatürk, anasına yazdıklarını o günlerde millete de söylüyor, Zat-ı Şahane'nin, Padişahımız'ın İngiliz zorlaması ve baskısı yüzünden kendisini mecburen çağırdığını, aslında bunu istemediğini açıklıyordu.
Vahideddin öldükten sonra ise meşhur Nutuk'unda onu "sefil, adi mahluk, hain, alçak, aciz, kıymetsiz, duygu ve düşünceden yoksun, şahsî vaziyet ve hayatından başka birşey düşünmeyen pespaye" gibi sıfatlarla, atalarından miras kalmış olması gereken anane ve geleneklere göre yâd edecekti.
*
Atatürk'ün anasına yazdıklarını okumaya devam edelim:
Filhakika (hakikaten) vatan ve milletimizi kurtarabilmek için yegane çare askerliği bırakıp serbest olarak milletin başına geçmek ve milleti yekvücut bir hale getirmekle hasıl olacak kudret ve hareket-i milliyeyi (millî hareketi) hüsn-i istimal eylemekten (güzelce kullanmaktan) başka çare mutasavver değildi (düşünülemezdi). Binaenaleyh (bundan dolayı) ben de böyle yaptım. Elhamdülillah muvaffak (başarılı) da oluyorum.
O sırada başarılı olduğu şey, vatan savunması değil..
Çünkü o günlerde (aylarda, bir yılı aşkın süre) toplantı yapıp nutuk atma dışında yaptığı birşey yok.
Din istismarı alanında da eşsiz bir performans sergiliyor. Millete kendisini kabul ettiriyor.
Böylece kendi "şahsî vaziyeti" bakımından başarılı olma fırsatını yakalıyor.
O anki derdi, ne yapıp edip "milletin başına geçmek".
*
Askerliği bırakması, "emir almayı bırakması" anlamına geliyor. "Milletin başına geçilmesi" için bu adımın atılması şart.
"Hareket-i milliyeyi kullanma" işinde mesafe almak için "milletin başına geçmek" lazım.
Ve Atatürk bunda muvaffak da oluyor.
Böylece, denklemden Padişah ve İstanbul Hükümeti düşmüş, gelecekte bir üflemeyle yıkılacak hale getirilmiş oluyor.
Kim sayesinde?
İngilizler sayesinde.. Filhakika İsmet İnönü ne söylediğini bilerek konuşuyor.
İngilizler Padişah'ı (istemeyerek, görünüşte de olsa) Atatürk'e muhalefet ediyor konuma düşürmeseler, ileride Atatürk Padişah'ın sırtına tekme indiremeyecek, ona hain diyemeyecek, "sefil, adi mahluk, alçak, aciz, kıymetsiz, duygu ve düşünceden yoksun, şahsî vaziyet ve hayatından başka birşey düşünmeyen pespaye" diye saydıramayacak..
Dahası, millete şapka giydiremeyecek..
İngiliz alfabesini zorla dayatamayacak..
Tesettürü (İslamî örtünmeyi) kaldıramayacak..
*
Mektuba dönelim:
Pek yakında netice-i maddiyeyi (maddi sonucu) bütün cihan (dünya) görecektir. Ben bu suretle hareket edince İngilizler derhal yalvarmaya başladı. Ve beni kazanmaya çalıştı. Her şeyi (Padişah’ı ve İstanbul Hükümeti’ni zorladıklarını) inkar ettiler. Ve bütün kabahati bizim hükümete attılar.
Demek ki İngilizler'le irtibatı devam etmiş..
Siyaset icabı politika değiştirmeyi..
Böylesine keskin ve kıvrak manevralar yapmayı..
İnsanları "kazanma"yı çok iyi bildikleri anlaşılan İngilizler, Atatürk'ü daha İstanbul'dayken kazanmaya çalışmış olabilirler miydi?
Ya da olamazlar mıydı?
Ancak, kazanamadıkları ya da kazanmaya gerek görmedikleri birçok kişiyi tutukladıkları veya Malta'ya sürdükleri malum..
Atatürk'e ise "nasılsa" ilişememişlerdi..
*
Mektubu okumaya devam edelim:
Hakikaten hükümet de benimle uğraşmak istedi. Fakat kuvveti buna müsait gelmedi. Ve gelemez.
Peki bunu İngilizler neden akıl etmemişlerdi?
Bunu anlayacak akıl bir tek Atatürk'te mi vardı?
Hükümet'in Atatürk'le uğraşmaya kuvvetinin elverişli olmadığını İngilizler neden anlayamamışlardı?
Hiçbir şeyi anlayamama konusundaki bu olağanüstü ve sıradışı kabiliyet ve becerilerinin ardındaki sır neydi?
*
Biz yine mektuba dönelim:
Daha bir zaman bu suretle Anadolu içinde çalışmakla her şey hallolacaktır. Kariben [yakında] Meclis-i Mebusan [yeni Millet Meclisi, TBMM] toplanacak ve meşru bir hükümet mevki-i iktidara (iktidar konumuna) geçecektir.
Öncelikli mesele vatanın kurtarılması değil..
Cephede savaşmak, düşmana mermi yağdırmak hiç değil..
Kahramanımız "Anadolu içinde çalışmakla" meşgul..
"Mevzubahis olan başına benim geçeceğim meclis ise, vatan da teferruattır" modunda.
Milletin başına geçecek ya, bir meclise ihtiyacı var..
O meclise dayanarak bir hükümet kuracak, "iktidar konumu"nu ele geçirecek..
Böylece, vatanı değilse de Anadolu'daki "şahsî vaziyet"ini kurtarmış olacak.
Vatan savunması bekleyebilir..
Nasıl olsa İngiliz, Yunan'a Milne Hattı talimatıyla İzmir dağlarında ot yolduruyor, çiçek toplatıyor..
*
Bu arada İngilizler bir Milne Hattı da İstanbul'da kuracaklardır.
Ankara'da toplanacak olan meclise oyun alanı açılsın, nevzuhur meclis mevcut meşru rakibinden kurtulsun, millî irade gaspçısı gibi görünmesin diye İstanbul'daki Meclis-i Mebusan'ı (Milletvekilleri Meclisi'ni) kapatacaklardır.
Ayrıca Osmanlı Erkân-ı Harbiye'sini de (Genelkurmay Başkanlığı'nı) basacak, işgal edeceklerdir.
Böylece, Anadolu'daki bütün askerî birimler "boşluğa düşecek", ister istemez, ayakta kalmış tek mercî olarak Ankara'yla temas kurmak zorunda kalacaklardır.
Filhakika, İsmet İnönü'nün buyurduğu gibi, "İstiklâl mücadelesinin başarısı da esasında İngilizlerin buna karar vermesi ve diğer müttefikleri de bunu kabule mecbur etmesiyle mümkün olmuştur".
*
İstanbul'daki bütün bu İngiliz baskısının, tutuklamaların, Malta'ya sürülmelerin, Meclis-i Mebusan'ın kapatılmasının pratikteki sonucu budur:
Ankara'da toplanacak Meclis'e varlık gerekçesi ve zemini oluşturmak, yeni bir hükümete alan açmak.
İngilizler'in siyaset satrancındaki hamlelerinin sonucu bu olduğuna göre, İngiliz "devlet aklı" ya da "üst akıl"ı, herşeyi bu sonucu gerçekleştirmek için mi yapmıştı?
Yoksa onlar, ne yaptıklarını bilmeyen bir akılsızlar kumpanyası olarak mı icra-yı faaliyette bulunuyorlardı?
Taşı gediğine koyma işi İsmet İnönü'ye düşüyor:
"İstiklâl mücadelesinin başarısı da esasında İngilizlerin buna karar vermesi ve diğer müttefikleri de bunu kabule mecbur etmesiyle mümkün olmuştur."
*
Tekrar mektuba bakalım:
Ben de ihtimal o zaman İstanbul’a geleceğim.
İstanbul'a gitmesi ihtimalini vatanın kurtarılması ve İngilizler'le savaşılıp onların mağlup edilmesi "ihtimal"ine bağlamıyor.
Kendisinin "Anadolu'da çalışıp (savaşması değil)" yeni bir meclis toplaması ve yeni bir hükümet kurması şartına bağlıyor.
Bu kadarını, elini kolunu sallayarak İstanbul'a dönmesi "ihtimal"i için yeterli görüyor.
Adamda "İngilizler beni terörist diye tutuklar Malta'ya sürer, Osmanlı Hükümeti de isyancı diye tutar yargılar" gibisinden bir endişe yok.
Kafasının İngilizler yönünden rahat olduğu anlaşılıyor.
Padişah ve Osmanlı Hükümeti de İngilizler tarafından balmumu gibi yoğurulup felç hale getirilmiş olduğu için onlardan yana korkusu hiç yok.
Karışık bir denklem gibi görünüyor, değil mi?.. Üzülmeyin, İsmet İnönü'nün vecizesi bütün soruları cevaplıyor:
"İstiklâl mücadelesinin başarısı da esasında İngilizlerin buna karar vermesi ve diğer müttefikleri de bunu kabule mecbur etmesiyle mümkün olmuştur."
*
Mektuba dönelim:
... Tekrar Erzurum’a döneceğim. Tekrar ediyorum. Her işittiğinize önem vermeyiniz.
Mektup Sivas'ta (Sivas Kongresi öncesinde) yazılmış.
Atatürk'ün "Her işittiğinize önem vermeyiniz" vecizesi, herhalde Atatürkçülerden ilkokuldan itibaren dinlemek zorunda kaldığımız masallar için de geçerli olmalıdır.
Evet, Atatürk, mektubunun devamında anasına şunu da söylüyor ve böylece filmin kopmasına, kafamızdaki sigortaların atmasına neden oluyor:
Pekala bilirsiniz ki ben yaptığımı bilirim. Netice görmeseydim başlamazdım.
Ancak, söz konusu neticeyi İngilizler de görmüş olabilirler miydi diye düşünmeden edemiyoruz.
İngilizler de "kendilerinin ne yaptığını biliyor" olabilirler miydi?
Mustafa Kemal Atatürk'e Samsun vizesi verirken bunda bir netice görmüşler miydi?
*
Bunlar zurnanın sadece zırt dediği noktalar.. Zart zurt dediği yere gelince..
Bize öğretilen "en güzel Türk masalları" formatındaki "ilkokul düzeyindeki Atatürk bilgisi"ne göre, heykelimsi Atatürk'ün, sonunda netice görmeyince vatan için mücadele etmekten kaçınması söz konusu olabilemez.
Kara Murat gibi "Haaayyyyttt" diyerek meydana fırlar, "Mevzubahis olan vatansa Haticeler de, neticeler de teferruattır" der.
Anasına yahudi "Venedik taciri" üslubuyla "Pekala bilirsiniz ki ben yaptığımı bilirim. Netice görmeseydim başlamazdım" diye mektup yazmaz.
Vatan için savaşmak yerine bir çiftlik edinip İsmet Ağa olma hayalleri kuran İnönü'ye Karabekir'in dediği gibi, "Tek dağ başı mezar oluncaya kadar bu gayeden ayrılmayacağım" diye konuşur. (Bkz. Kâzım Karabekir, İstiklâl Harbimizin Esasları, İstanbul: Sinan Matbaası ve Neşriyat Evi, 1933-1951, s. 38.)
*
Yukarıda dile getirdiğimiz soruya dönelim:
Karabekir "Seni bir defa millî mücadelenin başı kabul etmiş bulundum, sözümden dönmek bana yakışmaz, emrindeyim" demeseydi, Atatürk askerlikten yine de istifa eder miydi?
Karabekir, isteseydi, "Artık Anadolu genel valiliği anlamına gelen, Van'dan Ankara'ya kadar hükmü geçen müfettişlik yetkileri bende.. Kemalciğim, ne yaparsın emir kuluyuz, ha sen ha ben, ne fark eder, benim göreve devam etmem senin devam etmen anlamına gelir, aynı hassasiyetleri paylaşıyoruz, İstanbul'a güle güle git, gözün arkada kalmasın. Bu bayrak yarışında senden aldığım meşaleyi yere düşürmeyeceğimden emin olabilirsin" diyebilirdi.
Demedi.
Böylece, ileriki yıllarda önce askerlik görevinden ayrılmaya zorlanmayı, sonra partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın suçlu ilan edilip kapatılmasını, ardından İzmir Suikasti davasında sanık sandalyesine oturtularak ecel terleri dökmeyi, akabinde de olabilecek en düşük aylıkla emekli edilmeyi, dışlanmayı, polis takibiyle toplumdan izole hale getirilmeyi hak etmiş oldu.
Hakkını eksiksiz olarak aldı.
Bir tek gönüllerde yaşayan hatırası ve itibarı kalmıştı.
*
1930'lu yıllarda onu da elinden almak için Milliyet gazetesinde aleyhinde kampanya başlatıldı.
İstiklâl Harbi'ne Atatürk'ün zoruyla katılmış bir hain gibi gösterilmeye çalışıldı.
Sofra beslemesi satılık tetikçiler itibar suikasti için harekete geçmiş, psikolojik savaşın fitilini ateşlemişlerdi.
Karabekir bu kadarına dayanamadı, söz konusu yayınlara cevap vermeye başladı.
Son cevabını yayınlamadılar.
Bunun üzerine kitap yazdı, polisler basımevini basıp nüshaları toplayıp götürdüler, yaktılar.
Evini basıp elindeki belgelere el koydular.
Ve taktik değiştirdiler.
Sokakta serserilerle dalaşıp bıçaklı kavgaya karışmış gibi gösterip tepelemek için ekip hazırlayıp kumpas tasarladılar.
*
Karakter ve şahsiyetten bahsetmişken, insanlık tarihinin gördüğü en muhteşem şahsiyet abidesini sonsuz salât ü selamlarla anmayı da ihmal etmeyelim..
Mutarrif İbnu Abdillah rh. a., babası Abdullah'dan naklediyor:
Beni Amir [kabilesi] heyetiyle Resulullah'ın (sallallahu aleyhi ve sellem) yanına gitmiştik.
"Sen bizim efendimizsin!" diye hitap ettik.
"Efendi, Allah`tır!" buyurdular.
"Fazilette en ileride olanımız, mertlikte en başta gelenimizsin!" dedik.
Bize:
"Söylediğinizin hepsi bu veya buna yakın bir söz olsun. Şeytan sizi [mübalağalı medhlerde] koşturmasın" buyurdular.
[Ebu Davud, Edeb 10,(4806)]
